Filosofische les over 'vrijheid'

Het woord vrijheid vraagt daarom voortdurende invulling omdat mens, maatschappij en samenleving het zelf vorm geven. Daarbij speelt geschiedenis een belangrijke rol. Want, zei Arno Grunberg in zijn 4 mei lezing in 2020: “En wie zijn verleden niet kent, is niet zozeer gedoemd het te herhalen, als wel is hij gedoemd niet te weten wie hij is”.

Op 4 mei herdenken we 'burgers en militairen die in het Koninkrijk der Nederlanden of waar dan ook ter wereld zijn omgekomen of vermoord sinds het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog'. Op 5 mei vieren we dat we in 'vrijheid' leven sinds de bevrijding in 1945.

In het kader van de naderende herdenkingen mocht ik in de week voor de meivakantie aan de leerlingen van de groepen 7 en 8 van Basisschool de Wissel een aantal lessen geven over de Tweede Wereldoorlog en de aanloop daar naar toe. Centraal stonden de begrippen vrijheid en democratie. Die werden afgepakt door Hitler en dat maakt kinderen boos. 

“Hoe kan het toch meester dat zoveel mensen in Hitler geloofden want hij was toch heel slecht?” vroeg een leerling. Tsjaa, ga daar maar eens antwoord op geven! 

Je begint dan met te vertellen over de Eerste Wereldoorlog die zoveel ellende had veroorzaakt in Duitsland, over groepen Duitsers die in de jaren ’20 vonden dat Duisland eigenlijk die oorlog niet had verloren maar was verraden en zich verenigden in een nieuwe politieke partij onder leiding van Adolf Hitler namelijk de NSDAP. Een partij die van begin af aan benadrukte dat de schuld van alle armoede en werkloosheid lag bij de regering en vooral de Joden. Steeds meer Duitsers begonnen, opgezweept door Adolf Hitler, daarin te geloven en stemden bij verkiezingen in 1933 massaal op deze partij. Hitler werd Rijkskanselier en het ging van kwaad tot erger. Vrijheden werden afgepakt, tegenstanders van Hitler opgepakt en in concentratiekampen gestopt, de democratie werd afgeschaft en Joden kregen het steeds zwaarder te verduren zoals bijvoorbeeld in de Kristallnacht van 1938 toen Joden werden aangevallen en opgepakt.

Daarnaast geloofden vele Duitsers heilig in de ideeën van Hitler over het superieure Duitse ras en het recht op een groot grondgebied voor het Duitse Derde Rijk. Om dat te bereiken werd een sterk en modern leger opgebouwd dat op 1 september 1939 Polen binnenviel waarna Engeland en Frankrijk Duitsland de oorlog verklaarde. Op 10 mei 1940 vielen de Duitse troepen ook Nederland binnen en werd Nederland bezet door de Duitsers. We waren niet meer vrij en hadden geen eigen regering meer.

“Pikten die Nederlanders dat nu allemaal?” vraagt een leerling mij. “Aanvankelijk wel maar toen in Amsterdam in februari 1941 de eerste Joden werden opgepakt werden veel Amsterdammers erg boos en riepen op 25 februari een staking uit waar duizenden Nederlanders aan meededen. De “Februaristaking” werd keihard neergeslagen. In de jaren daarna ging het verzet ondergronds en hielpen duizenden Nederlanders Joden onder te duiken. Veel van deze helden zouden net als ongeveer 100.000 Nederlandse Joden de oorlog niet overleven. Juni 1944 vind er een geslaagde invasie plaats op de stranden van Normandië en Nederland wordt uiteindelijk op 5 mei 1945 bevrijd. 

“Daarom meester”, zegt een andere leerling fel en uit het hart, “is het belangrijk dat we 4 mei herdenken en dat we 5 mei de vrijheid vieren. Want het is 'écht' niet gewoon, democratie en vrijheid”. Ik ben stil en knik het meisje toe.

Tekst: Afvallende Bal, René Vermeer